Çekişmesiz Davalar ve Çekişmeli Davalar 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu ile düzenlenmiştir. Çekişmesiz Davalarda davacı, davalı ve dava kavramları bulunmaz. Bu davalarda talep eden ve talep konusu iş kavramları yer alır. Çekişmesiz yargıda basit yargılama usulü uygulanır ve genel kuralın aksine re’sen araştırma ilkesi geçerlidir. Bununla birlikte, çekişmesiz yargı kararlarına karşı, kararın öğrenilmesinden itibaren 2 hafta içinde istinaf yoluna başvurulabilir.
Çekişmesiz Yargı(Çekişmesiz Davalar) İşlerinin Özellikleri
- Hukuk Muhakemeleri Kanunu‘nda düzenlenmiştir.
- Görevli mahkeme, aksine bir düzenleme olmadığı sürece Sulh Hukuk Mahkemesidir.
- Yetki kuralları kesindir. Kanunda aksine hüküm bulunmadıkça, çekişmesiz yargı işleri için talepte bulunan kişinin veya ilgililerden birinin yerleşme niyeti (yerleşim yeri) aranmaksızın oturduğu yer mahkemesi yetkilidir. Ancak çekişmesiz yargıda kesin yetkiye ilişkin bir durumun ortaya çıkması halinde, özel hükümlerin ayrıca dikkate alınması gerekir.
- Niteliğine uygun düştüğü ölçüde, basit yargılama usulü uygulanır.
- Çekişmesiz yargı işlerinin ise büyük ölçüde kamu düzeniyle ilgili olması sebebiyle, bu tür işlerde delillerin toplanmasında aksine bir hüküm bulunmadıkça re’sen araştırma ilkesi geçerlidir.
- Çekişmesiz yargı kararları kural olarak inşaî, istisnai hallerde izhari nitelik taşır.
- Ne bir uyuşmazlık ne de taraf mevcuttur.
- Dava kavramının yerini iş, istem, talep; taraf kavramının yerini ise istemde bulunan, talepte bulunan, ilgili kavramları almıştır.
- Dosya üzerinden de incelenip karara bağlanabilir.
- Adli tatil hükümleri uygulanmaz yani adli tatilde bakılır.
- Çekişmesiz yargı sonucunda verilen kararlar ise maddi anlamda kesin hüküm oluşturmaz. Talep üzerine hâkim tarafından gerekçe gösterilerek değiştirilebilir ve düzeltilebilir. Bu nedenle de çekişmesiz yargı kararlarına karşı yargılamanın iadesi ve değişiklik davası yollarına başvurulamaz.
- Çekişmesiz yargıda, hukukî yararı bulunan ilgililer, özel hükümler saklı kalmak kaydıyla, kararın öğrenilmesinden itibaren iki hafta içinde istinaf yoluna başvurabilirler. Ancak çekişmesiz yargı işlerinde verilen kararlar temyiz edilemez.
Çekişmesiz Yargı İşleri (Çekişmesiz Davalar) Nelerdir?
6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanununda örnek mahiyetinde (sınırlı sayıda olmayan) çekişmesiz yargı işleri düzenlenmiştir.
a-) Kişiler Hukukundaki Çekişmesiz Yargı İşleri
1) Ergin kılınma.
2) Ad ve soyadın değiştirilmesi.
3) Ölüm karinesi sebebiyle (ilgili yerin mülki amirinin emriyle) nüfus kütüğüne ölü kaydı düşülen kişinin sağ olduğunun tespiti.
4) Gaiplik kararı.
5) Kişisel durum sicilindeki kaydın düzeltilmesi.
b-) Aile Hukukundaki Çekişmesiz Yargı İşleri
1) Henüz evlenme yaşında olmayanların evlenmesine izin verme.
2) Gaiplik nedeniyle evliliğin feshi.
3) Evlendirme memurunun, evlenme başvurusunu ret kararına karşı yapılan itiraz.
4) Yeniden evlenmede bekleme süresinin hâkim tarafından kaldırılması.
5) Eşin ortak konuta davet edilmesi.
6) Eşlerden birinin, evlilik birliğini tek başına temsil etmek konusunda yetkili kılınması.
7) Aile konutu ile ilgili işlemler için diğer eşin rızasının sağlanamadığı hâllerde hâkimin müdahalesinin istenmesi.
8) Mevcut mal rejiminin eşlerden birinin veya alacaklıların talebiyle mal ayrılığına dönüştürülmesi ve sebeplerin ortadan kalkması hâlinde mal ayrılığından eski rejime geri dönülmesi.
9) Paylaşmalı mal ayrılığında boşanma veya evliliğin iptali hâlinde, aile konutu ve ev eşyasını hangi eşin kullanmaya devam edeceği hakkında karar verilmesi.
10) Sağ kalan eşe aile konutu üzerinde ve ev eşyası üzerinde mülkiyet veya intifa hakkı tanınması.
11) Mal ortaklığında eşlerden birinin mirası reddine izin verilmesi.
12) Ana babaya çocuğun mallarından bir kısmını çocuğun bakım ve eğitimi için sarf etme izninin verilmesi.
13) Velayetin kaldırılması, velayetin eşlerden birinden alınarak diğerine verilmesi ve kaldırılan velayetin geri verilmesi.
14) Hâkimin çocuğun mallarının yönetimine müdahale etmesi ve çocuğun mallarının yönetiminin kayyıma devri.
15) Evlilik sona erince velayet kendisinde kalan eşin, hâkime çocuğun malları hakkında defter sunması.
16) Aile yurdunun kurulmasına izin verilmesi, kuruluşun tebliğ ve ilanı, kapatılması hâlinde tapu sicilindeki şerhin silinmesine izin verilmesi, taşınmazın bizzat malik veya ailesi tarafından kullanılması şartına geçici olarak istisna tanınması.
17) 4320 sayılı Ailenin Korunmasına Dair Kanuna göre aile mahkemesi hâkimi tarafından karar verilecek tedbirler.
18) Çocuk hâkimi tarafından, çocuğun anası, babası, vasisi, bakım ve gözetiminden sorumlu kimse, Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu ve Cumhuriyet savcısının istemi üzerine veya resen çocuklar hakkında koruyucu ve destekleyici tedbir kararı alınması.
19) Vesayet işleri.
c-) Miras Hukukundaki Çekişmesiz Yargı İşleri
1) Sulh hâkimi tarafından resmî vasiyetname düzenlenmesi; el yazısı ile vasiyetnamenin sulh hâkimi tarafından saklanması; sözlü vasiyetname tutanağının sulh veya asliye mahkemesine tevdiî.
2) Vasiyeti yerine getirme görevlisine görevinin bildirilmesi.
3) Vasiyeti yerine getirme görevlisinin tereke malları üzerinde tasarruf etmesine izin verilmesi.
4) Gaibin mirasçılarına, gaibe düşen miras payının teslim edilmesi.
5) Tereke mallarının korunması ve hak sahiplerine ulaşmasını sağlamak için önlem alınması.
6) Mirasçılık belgesi verilmesi.
7) Terekenin yazımı işleminin sona erdiğinin mirasçılara bildirilmesi, mirasın reddi beyanının tespiti ve tescili; mirasın reddinin, mirası reddeden kişiden sonra gelen mirasçılara bildirilmesi; mirasın reddi süresinin uzatılması.
8) Terekenin resmî defterinin tutulması.
9) Sulh hâkiminin özellikleri olan eşyanın mirasçılardan birine tahsis edilmesi veya satılmasına karar vermesi.
d-) Eşya Hukukundaki Çekişmesiz Yargı İşleri
1) Taşınmaz üzerinde taraf oluşturulmasına ve hak ihlaline sebebiyet vermeyecek düzeltmelerin yapılması.
2) Taşınmaz rehninde alacaklı için kayyım tayini.
e-) Borçlar Hukukundaki Çekişmesiz Yargı İşleri
1) Yetkisi sona eren temsilcinin temsil belgesini mahkemeye teslimi.
2) Borçluya ifa veya teminat göstermesi için süre verilmesi.
3) Tevdi mahalli belirlenmesi veya tevdi edilemeyecek eşyanın satılması.
4) Alacaklısı ihtilaflı olan borcun mahkemeye tevdiî.
5) Ayıplı hayvanın bilirkişi tarafından muayenesi.
6) Mesafeli satımlarda ayıbın tespiti veya ayıplı malın satılmasına izin verilmesi.
7) İşçiye kârdan hisse verilmesini öngören iş sözleşmesinde, mahkemenin işverenin hesaplarını inceleyecek bir kişi tayin etmesi.
8) Eser sözleşmesinde eserin ayıplı olup olmadığının bilirkişiye tespit ettirilmesi.
9) Satılmak için komisyoncuya gönderilen eşyanın hasarının tespiti.
10) Komisyoncu elindeki malın açık artırma ile satışına izin verilmesi.
f-) Ticaret Hukukundaki Çekişmesiz Yargı İşleri
1) Ticari defterlerin ziyaı hâlinde belge verilmesi.
2) Acentenin müvekkili hesabına teslim aldığı malın Borçlar Kanununa göre satılması.
3) Kollektif şirketin tasfiyesinde tasfiye memuru tayini.
4) Komanditer ortağın talebiyle şirket hesaplarını incelemek için eksper tayini.
5) Anonim şirkette ayni sermaye konulması, tescilden itibaren iki yıl içinde sermayenin onda birini aşan tutarda işletme devralınması ve sermaye azaltılmasında bilirkişi raporu alınması ve mahkemenin izni.
6) Kıymetli evrakın iptali.
7) Eşya taşımada eşyanın hasar ve eksiğinin tespit edilmesi; teslim edilememesi hâlinde Borçlar Kanunu hükümlerine göre satılmasına karar verilmesi; gönderilen eşyanın mahkeme marifetiyle muayenesi.
8) Gemi ipoteğinde, malikin bulunamadığı hâllerde kayyım tayini.
9) Deniz raporu tanzimi.
10) Kırkambar sözleşmesinde geminin hareket gününün mahkeme tarafından tayini.
11) Navlun sözleşmesinde, boşaltma limanında malların hâl ve vaziyetinin, ölçü, sayı ve tartısının ekspere tespit ettirilmesi.
12) Müşterek avaryalarda dispeççi tayini ve dispecin mahkemece tasdiki.
13) Denizcilik rizikolarına karşı sigortalarda zararın ve kapsamının belirlenmesi için bilirkişi tayini.
14) Kooperatiflerde ayni sermayeye değer biçilmesi için bilirkişi tayini.
g-) İcra ve İflas Hukukundaki Çekişmesiz Yargı İşleri
1) İpotekli alacakta alacaklının gaipliği veya alacağı almaktan kaçınması hâlinde, borç tutarının icra dairesine tevdi edilmesi üzerine icra mahkemesi tarafından ipoteğin fekkine karar verilmesi.
2) Doğrudan doğruya iflas.
3) İflasın kaldırılması.
4) İflasin kapanmasına karar verilmesi.
5) Reddolunmuş mirasın tasfiyesinin, mirasçılardan birinin mirası kabul talebi Üzerine mahkeme tarafından durdurulması.
6) Konkordato mühleti verilmesi ve komiserin atanması.
7) Konkordatonun tasdiki.
8) Sermaye şirketleri ve kooperatiflerin uzlaşma yoluyla yeniden yapılandırılmasında projenin ilanı ve ara dönem denetçisinin atanması.
9) Fevkalade hâllerde, kusuru olmaksızın borçlarını yerine getiremeyen borçluya mühlet verilmesi.
h-) Çeşitli Kanunlardaki Çekişmesiz Yargı İşleri
1) Nüfus kütüklerinin sayfa birleşim yerlerinin asliye hukuk mahkemesince mühürlenmesi.
2) Noterlerin göreve başlarken mahkemede yemin ettirilmeleri.
3) Noter evrak ve defterlerinden alınarak başka yere gönderilecek örneklerin mahkeme tarafından tasdiki.
4) Kamu görevlilerinin mahkeme huzurunda kanunen yemin etme zorunluluğunun öngörüldüğü diğer durumlar.
Çekişmesiz Yargıda Görevli Mahkeme
Çekişmesiz yargıda görevli mahkeme kanunlarda aksine düzenleme bulundurmadıkça Sulh Hukuk Mahkemeleridir. Ancak kanunlarda açıkça bazı çekişmesiz yargı işleri sulh mahkemesinin görev alanı dışında tutulmuştur. Örneğin, Aile hukukuna ilişkin çekişmesiz yargı işlemleri aile mahkemesinden istenir. Başka bir örnekte, ticaret hukukunu ilgilendiren iflasın kaldırılması, kapanması, doğrudan doğruya iflas işlemlerinde Asliye Ticaret Mahkemeleri görevlidir. Nüfus kayıtlarına ilişkin düzeltim davaları, asliye hukuk mahkemeleri vesayet işlemlerinde, denetim işlerinde, Asliye Hukuk Mahkemeleri görevlidir. Konkordato komiseri atanması, konkordato mühleti verilmesinde İcra Mahkemeleri yetkilidir.
Çekişmeli Yargı ve Çekişmesiz Yargı Arasındaki Farklar
1. Çekişmeli yargıda taraflarca getirilme ilkesi geçerlidir. Çekişmesiz yargıda kendiliğinden araştırma ilkesi geçerlidir.
2. Çekişmeli yargıda tasarruf ilkesi geçerlidir. Çekişmesiz yargıda kendiliğinden harekete geçme ilkesi geçerlidir.
3.) Çekişmeli yargı kararları kural olarak açıklayıcıdır. Çekişmesiz yargı kararları yenilik doğurucudur.
4.) Çekişmeli yargı kararları kural olarak maddi anlamda kesin hüküm oluşturur. Çekişmesiz yargı kararları, kanunda aksi hüküm bulunmayan hallerde maddi anlamda kesin hüküm oluşturmaz. Bu sebeple, çekişmesiz yargı kararları değiştirilebilir, kaldırılabilir, yeni hüküm verilebilir.
Çekişmeli Yargı(Çekişmeli Dava) İşlerinin Özellikleri
- Hukuk Muhakemeleri Kanununda düzenlenmiştir.
- Görevli Mahkeme, davanın konusuna göre genel ya da özel mahkemelerdir.
- Yetki kuralları, kural olarak kesin değildir. Genel yetkili mahkeme, davalı gerçek veya tüzel kişinin davanın açıldığı tarihteki yerleşim yeri mahkemesidir.
- Yazılı yada basit yargılama usulü uygulanır.
- Dava malzemelerinin toplanması açısından taraflarca hazırlama ilkesi geçerlidir.
- Çekişmeli yargı kararları kural olarak açıklayıcı, istisnai hallerde yenilik doğurucu nitelik taşır.
- Bir hukuki uyuşmazlık ve bu uyuşmazlığa dahil olan iki taraf mevcuttur.
- Davacı, davalı ve dava kavramları bulunur.
- Genellikle duruşma yapılarak incelenip karara bağlanır.
- Kural olarak adli tatil hükümleri uygulanır yani adli tatilde bakılmaz.
- Çekişmeli yargı sonucunda verilen kararlar maddi anlamda kesin hüküm oluşturur. Bu sebeple kural olarak iptal edilemez ve değiştirilemezler.
- Çekişmeli Yargıda verilen karara karşı taraflar, kararın tebliğinden itibaren iki hafta içerisinde istinaf kanun yoluna başvurabilirler.
Çekişmesiz Davanın Çekişmeli Davaya Dönüşmesi
Niteliği itibariyle çekişmesiz yargı konusu olan bir iş, itiraz edilmesi ile çekişmesiz yargı işinden çıkıp çekişmeli yargıya dönüşebilir. Örneğin, mirasçılık belgesi verilmesini isteyen mirasçının, diğer mirasçıları hasım olarak göstermesine gerek yoktur. Mirasçılık belgesi verilmesi talebinde mirasçı olarak gösterilmemiş olan bir kişi, mahkemeye başvurarak kendisinin de mirasçı olduğunu bildirir (mirasçılık belgesinin değiştirilmesi) veya sadece kendisinin mirasçı olduğunu bildirir (mirasçılık belgesinin iptali) ve mirasçılık belgesi verilmesine itiraz ederse (aslî müdahil); o zaman mirasçılık belgesi verilmesi işi çekişmesiz yargıdan çıkar ve çekişmeli yargı alanına girer. Ancak unutulmamalıdır ki, her çekişmesiz yargıyı çekişmeli yargıya dönüştüren müdahale, asli müdahale değildir.
Av. Aslı Arslantaş
